Τι προσφέρει η δημιουργική απασχόληση των μαθητών

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ χρόνια ιδρύονται σε πολλές πόλεις της χώρας Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Μαθητών («Ολοήμερα Σχολεία»). Λειτουργούν μέσα στους σχολικούς χώρους, μετά το τέλος της πρωινής βάρδιας (1 μ.μ. - 5 μ.μ.), και απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών, προσφέροντάς τους ποικίλες δραστηριότητες (θέατρο, μουσική, χορό, εικαστικές τέχνες, περιβαλλοντική εκπαίδευση, εκπαιδευτικές επισκέψεις, παιχνίδι, πληροφορική, αθλητισμό). Τα πρώτα Κέντρα ιδρύθηκαν από το υπουργείο Παιδείας το 1986 και λειτούργησαν σε πειραματική βάση μέσα σε πολυθέσια σχολεία. Τα αποτελέσματα είχαν ευμενή απήχηση. Το υπουργείο επανήλθε το 1994 και ίδρυσε ως σήμερα 450 Κέντρα, ενώ άλλα 400 δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία της τοπικής αυτοδιοίκησης, των συλλόγων γονέων και των εκπαιδευτικών.
Ο νέος θεσμός της δημιουργικής απασχόλησης δεν είναι τυχαίο ότι επεκτείνεται. Απαντά στην ανάγκη των γονέων, ιδίως των εργαζομένων, για απασχόληση των παιδιών στο σχολείο πέρα από το επίσημο ωράριο. Ταυτόχρονα, μέσα από καινοτομικές παιδαγωγικές μεθόδους, προσφέρει στα παιδιά τη δυνατότητα μιας ολοκληρωμένης ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης.
Πρώτα απ' όλα, η δημιουργική απασχόληση φέρνει τα παιδιά σε καθημερινή επαφή με την τέχνη, με τον πολιτισμό. Μετέχουν σε μια σειρά από ατομικές και συλλογικές δραστηριότητες που αναπτύσσουν τη φαντασία και τους επιτρέπουν πολύπλευρη έκφραση μέσα από τον λόγο, την κίνηση, τη μουσική και το τραγούδι, τον αυτοσχεδιασμό και την παντομίμα, την ενασχόληση με τα χρώματα, τα σχήματα και τα άλλα στοιχεία των εικαστικών τεχνών. Παράλληλα, οργανώνονται εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, αλλά και επισκέψεις σε εργαστήρια καλλιτεχνών. Εξάλλου, μέσα από την επαφή με τα δημιουργήματα της τέχνης και τις επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους κ.ά., εμβαθύνεται η προσέγγιση στον ελληνικό και παγκόσμιο πολιτισμό. Μέσα από όλα αυτά, αναπτύσσεται η πολιτισμική συνείδηση των παιδιών, καλλιεργείται το αισθητικό τους κριτήριο και τους προσφέρεται η χαρά της προσωπικής και συλλογικής δημιουργίας.
Ταυτόχρονα, επιδιώκεται η διασύνδεση με το φυσικό, το κοινωνικό και το τεχνολογικό περιβάλλον. Τα παιδιά, μέσα στην αυλή ή στον κήπο ή σε μικρά «εργαστήρια», γνωρίζουν από κοντά τα φυτά και τα ζώα, το χώμα και το νερό με τις ιδιότητές τους, τα υλικά με τα οποία είναι φτιαγμένα τα σπίτια, τα ρούχα, τα φαγητά, ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι συσκευές νέας τεχνολογίας. Αντιλαμβάνονται τα γνωρίσματά τους αλλά και την κοινωνική τους διάσταση. Από την άλλη, μέσα από επισκέψεις σε χώρους παραγωγής καθώς και κατασκευής αντικειμένων, μαθαίνουν για τις επαγγελματικές δραστηριότητες. Ερχονται σε επαφή με μηχανήματα και εργαλεία, αγγίζουν, δοκιμάζουν, τα συσχετίζουν, τα χρησιμοποιούν όπου είναι δυνατόν, καταλαβαίνουν τη σημασία τους. Ακόμη, μέσα από την ενασχόληση με τη συνοικία και τους ανθρώπους της, μαθαίνουν πώς λειτουργεί ο δήμος, το γυμναστήριο, ένα άλλο σχολείο, δημιουργούν κοινωνικές σχέσεις με εκείνους που συναντούν εκεί, ανταλλάσσουν εμπειρίες. Με δύο λόγια, μέσα από τα παραπάνω, τα παιδιά εξοικειώνονται με την πραγματικότητα που τα περιβάλλει, έρχονται πλησιέστερα στις αλήθειες της ζωής.
Η παιδαγωγική μέθοδος, που είναι σκόπιμο να χρησιμοποιείται στις δημιουργικές δραστηριότητες, είναι εκείνη της εμψύχωσης (animation). Η εμψύχωση στοχεύει να αποκτούν τα παιδιά τη δυνατότητα να εκφράζονται συλλογικά, να ανακαλύπτουν καινούργιες πτυχές του εαυτού τους, να ενισχύουν τη μεταξύ τους επικοινωνία. Μέσα από την εμψύχωση, ενθαρρύνεται μια δυναμική σχέση με τη μάθηση. Ο παιδαγωγός δεν μεταδίδει στερεότυπες γνώσεις ούτε προτείνει έτοιμες λύσεις. Αντίθετα, προσφέρει πολλαπλές πηγές γνώσεων και αφορμές για μάθηση. Μέσα από ποικιλία παρεμβάσεων, ενεργοποιεί τα παιδιά, δίνει εναύσματα ώστε να ανακαλύπτουν τα περιεχόμενα της μάθησης, ευνοεί τη μεταξύ τους συνεργασία, τον αλληλεμπλουτισμό, την επιδίωξη κοινών στόχων.
Μέσα από το σύνολο αυτών των διεργασιών, τα παιδιά αναπτύσσουν την ικανότητά τους να μαθαίνουν με τρόπο δημιουργικό, να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, να εξερευνούν όσα τα περιστοιχίζουν. Κατά προέκταση, διαμορφώνουν τις βάσεις για να μπορούν αύριο να αντιμετωπίζουν τις απαιτήσεις μιας συνεχώς μεταλλασσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας και για να συμμετέχουν ενεργά στις εξελίξεις.
Οι στόχοι αυτοί, βέβαια, δεν σημαίνει ότι αποκλίνουν από εκείνους του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος. Μια προσεκτική μελέτη του αναλυτικού προγράμματος του νηπιαγωγείου και δημοτικού προσφέρει πολλές σχετικές ενδείξεις. Ταυτόχρονα, το Πρόγραμμα Μελίνα, που εφαρμόζεται πειραματικά σε 80 σχολεία, αποβλέπει στην ανάδειξη της πολιτισμικής διάστασης στην εκπαίδευση. Και, πέρα από αυτό, πληθαίνουν οι έλληνες και οι ελληνίδες παιδαγωγοί που ενσωματώνουν, με ευαισθησία και ευρηματικότητα, στοιχεία δημιουργικότητας στην εκπαιδευτική τους πράξη. Υπό αυτό το πρίσμα, οι επεκτεινόμενες δραστηριότητες της δημιουργικής απασχόλησης μπορούν να προσφέρουν στοιχεία και ερεθίσματα, ώστε να εμπλουτιστεί η ψυχοκοινωνική και αισθητική διάσταση της καθημερινής σχολικής δράσης.
Προς αυτή την κατεύθυνση έχει στρέψει τις προσπάθειές του το ΙΔΕΚΕ, που ιδρύθηκε από το υπουργείο Παιδείας το 1995 και αποτελεί εξειδικευμένο φορέα στη διοργάνωση επιμορφωτικών προγραμμάτων για ενηλίκους, ιδίως για εκπαιδευτικούς. Υποστηρίζει το έργο των παιδαγωγών που ενεργοποιούνται στον τομέα της δημιουργικής απασχόλησης, μέσα από τη διοργάνωση σεμιναρίων και την παραγωγή υλικού. Επίσης, υποβοηθά στη σύσταση Κέντρων Δημιουργικής Απασχόλησης, σε συνεργασία με τη νομαρχιακή και τοπική αυτοδιοίκηση καθώς και τους συλλόγους γονέων και εκπαιδευτικών.
Αυτά είναι τα πρώτα βήματα. Μένουν να γίνουν πολλά ακόμη, όπως να επεκταθούν γεωγραφικά τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης, να ενισχυθεί η μεταξύ τους συνεργασία και επικοινωνία, να υπάρξει διασύνδεση με αντίστοιχους ευρωπαϊκούς οργανισμούς, να διαμορφωθούν Κέντρα Παιδαγωγικού Υλικού σε κάθε νομό, στα οποία να έχουν εύκολη πρόσβαση οι εκπαιδευτικοί, να γίνεται αξιολόγηση και ανατροφοδότηση των δράσεων.
Ωστόσο, η ευόδωση του θεσμού της δημιουργικής απασχόλησης δεν μπορεί παρά να επηρεάζεται από τις συνθήκες που επικρατούν στο επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα. Αν το τελευταίο μένει στάσιμο, είναι αναμενόμενη η περιθωριοποίηση των έξω από αυτό ανανεωτικών δραστηριοτήτων.
Αν, όμως, αποκτά ορισμένα χαρακτηριστικά που θεωρούνται πλέον αναγκαία (αναδιαμόρφωση των Παιδαγωγικών Τμημάτων των ΑΕΙ, εκσυγχρονισμός των σχολικών προγραμμάτων, συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών), τότε ο θεσμός της δημιουργικής απασχόλησης στην αλληλεπίδρασή του με αυτά μπορεί να τα ενισχύει, ενώ και ο ίδιος θα εδραιώνεται.
Ο κ. Αλέξης Κόκκος είναι δρ κοινωνιολόγος εκπαίδευσης, πρόεδρος του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΙΔΕΚΕ) του υπουργείου Παιδείας.