Ελευθερος χρόνος

 

Ελεύθερος χρόνος-Κριτήριο Αξιολόγησης

 

Όταν ο ελεύθερος χρόνος μάς οδηγεί στη «λησμονιά»

Αιμ. Καράλη

    Η έννοια του ελεύθερου χρόνου είναι στενά συνδεδεμένη μ’ εκείνην της επιλογής. Κατά τη διάρκειά του ο άνθρωπος, τυπικά ή ουσιαστικά, επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα διαθέσει τον εαυτό του. Ο συλλογισμός αυτός μας οδηγεί στο να αναζητήσουμε τη σχέση του ελεύθερου με τον «αναγκαίο», τον «υποχρεωτικό» χρόνο, το διάστημα, δηλαδή εκείνο κατά το οποίο ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να κάνει «κάτι», όπως το να εργαστεί και να φοιτήσει.

Ο συσχετισμός «ελεύθερου» και «αναγκαίου» χρόνου είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί από τη διάρκεια του τελευταίου δεν καθορίζεται μόνο η διάρκεια του πρώτου, αλλά και η ποιότητά του. Είναι ευνόητο πως ένας παρατεταμένος, κοπιαστικός και μη δημιουργικός εργάσιμος χρόνος δεν ευνοεί την πλήρη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, υπονομεύει ακόμα και την ίδια την ύπαρξή του.

Στη μεγάλη πλειοψηφία η έννοια του ελεύθερου χρόνου ταυτίζεται μ’ αυτήν της ψυχαγωγίας. Όχι μιας ψυχαγωγίας η οποία θα αναπτύσσει την «ψυχή», θα προάγει την καλλιέργεια, αλλά μιας ψυχαγωγίας η οποία θα εκτονώνει, θα βοηθά τον άνθρωπο να ¨ξεχάσει» την καταπίεση την οποία δέχεται κατά τη διάρκεια του αναγκαίου χρόνου. Χωρίς να παραγνωρίζουμε την αναγκαιότητα της «εκτόνωσης», δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το πρόβλημα που δημιουργεί όταν γίνεται ο νόμος, ο κανόνας ψυχαγωγίας. Στην ουσία ο άνθρωπος δεν παρεμβαίνει δυναμικά στη ζωή του αλλά αφήνει τις δυσκολίες της ζωής δυναμικά να τον παρασύρουν. Η αναζήτηση αποκλειστικά και μόνο της λήθης, η επιδίωξη της αδράνειας του μυαλού οδηγούν τον άνθρωπο στο ν’ αναπαράγει μόνο τη βιολογική του δύναμη, ν’ αναπληρώνει τυπικά τις σωματικές και διανοητικές  δυνάμεις που ξόδεψε κατά τη διάρκεια της εργασίας, να συμμετέχει στη ζωή μονόπλευρα.

Ο άνθρωπος παγιδεύεται σ’ ένα περιβάλλον που του δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ελευθερίας επιλογής. Το καθημερινό άγχος, η κούραση, η έλλειψη χρόνου, αλλά και η άγνοια τον οδηγούν στο να επιλέξει μόνο όσα του προσφέρει η βιομηχανία ψυχαγωγίας.

Όσο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τη δημιουργική του φύση, όσο αναζητά εξηγήσεις, όσο διευρύνει τα ερωτηματικά του, όσο προσπαθεί να ερμηνεύσει, όσο σκέφτεται κι αλλάζει, τόσο οι δραστηριότητές του και κατά τον ελεύθερο χρόνο του  θα ενισχύουν τη δημιουργικότητά του. Τότε πραγματικά θα επιλέγει. Όσο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως αντικείμενο που απλώς παράγει για να επιβιώσει, ως άτομο που ζει απλώς για να ζει, τόσο και η κατανάλωση του ελεύθερου χρόνου θα χαρακτηρίζεται από παθητικότητα και υποταγή σ’ αυτό που μαζικά παράγει η βιομηχανία ονείρων, ψευδαισθήσεων και ευτελούς κουλτούρας. Τότε  ο τρόπος ζωής του θα προεπιλέγεται από άλλους.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.      Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100  περίπου λέξεις
(προσπαθήστε να αξιοποιήσετε αποτελεσματικά τις διαρθρωτικές λέξεις: βρείτε τι σχέση έχει η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο, η δεύτερη με την τρίτη και ούτω καθεξής και βάλτε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις: π.χ. γιατί, επειδή κλπ. Η σύνδεση δεν είναι απαραίτητο να στηρίζεται σε λέξεις αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ολόκληρες φράσεις, η να αναδείξουμε τη σχέση με ένα ρήμα: π.χ. αιτία αυτού του γεγονότος είναι …./ η συγγραφέας θεωρεί ότι αιτία …./ αιτιολογεί το φαινόμενο αυτό)
2) Να δώσετε ένα δικό σας τίτλο στο κείμενο.
3) «βιομηχανία ψυχαγωγίας»: να δώσετε σύντομα το σημασιολογικό περιεχόμενο της έκφρασης.
4. Να δώσετε συνώνυμα για τις παρακάτω λέξεις:
υποχρεωμένος, υπονομεύει, παραβλέψουμε, αφήνει, κουλτούρας, ευτελούς, ενισχύουν
5.  Να βρείτε τη σημασία των υπογραμμισμένων συνδετικών λέξεων 
δηλαδή, γιατί, αλλά

 

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Γ. Νομίζετε  ότι ο ελεύθερος χρόνος των μαθητών σήμερα είναι επαρ κής ; Πώς καλύπτουν τον ελεύθερό τους χρόνο οι μαθητές και ποιοι είναι οι  συνήθεις τρόποι ψυχαγωγίας ;  Το παραπάνω  κείμενο  να δοθεί με τη μορφή  άρθρου στη σχολική σας εφημερίδα .
 

 

 

 

 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 

1. Περίληψη

Η συγγραφέας προβληματίζεται για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου από το σύγχρονο άνθρωπο. Αρχικά, συνδέει τον ελεύθερο χρόνο με την εργασία, θεωρώντας ότι η διάρκειά της επηρεάζει την ποιότητα του ελεύθερου χρόνου. Όπως διαπιστώνει η συγγραφέας, η παρατεταμένη και κοπιαστική εργασία έχει ως αποτέλεσμα ο άνθρωπος να επιζητά την εκτόνωση και να αποφεύγει τις πνευματικές ενασχολήσεις, καταλήγοντας μονομερής. Εξάλλου, χωρίς να το συνειδητοποιεί, γίνεται θύμα της βιομηχανίας της ψυχαγωγίας. Η συγγραφέας καταλήγει ότι μόνο όταν αξιοποιεί το άτομο δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του έχει πραγματική ελευθερία επιλογής,  ενώ ο παθητικός τρόπος διασκέδασης το οδηγεί στη χειραγώγηση και στην απώλεια της ποιότητας στη ζωή του.

Παρατηρήσεις στην περίληψη

Για να έχει η περίληψή σας συνοχή, αλλά και για να φανεί ότι παρακολουθείτε τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα, χρησιμοποιήστε τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις: βρείτε τι σχέση έχει η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο, η δεύτερη με την τρίτη και ούτω καθεξής και βάλτε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις: π.χ. γιατί, επειδή κλπ. Η σύνδεση δεν είναι απαραίτητο να στηρίζεται σε λέξεις αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ολόκληρες φράσεις, η να αναδείξουμε τη σχέση με ένα ρήμα: π.χ. αιτία αυτού του γεγονότος είναι …./ η συγγραφέας θεωρεί ότι αιτία …./ αιτιολογεί το φαινόμενο αυτό)

2. Τίτλος: Ελεύθερος χρόνος:  ψυχική ανανέωση ή εκτόνωση;

3. Βιομηχανία ψυχαγωγίας= ο επιχειρηματικός τομέας  που σχετίζεται με την εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου -  η έκφραση υπονοεί τη μαζοποίηση της ψυχαγωγίας και την εμπορευματοποίησή της

              

4. υποχρεωμένος = αναγκασμένος / υπονομεύει= υποσκάπτει

παραβλέψουμε= να αγνοήσουμε /αφήνει = επιτρέπει

κουλτούρας= πολιτισμού, καλλιέργειας/ ευτελούς = φτηνής, υποβαθμισμένης

ενισχύουν= τονώνουν, ενδυναμώνουν

5. δηλαδή=  επεξήγηση/ γιατί = αιτιολόγηση/ αλλά = αντίθεση

 

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Ενδεικτικές Απαντήσεις:

 

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

 

Ενδεικτικός πρόλογος 1ο 

Στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου η εργασία κατέχει κεντρική θέση. Με την εργασία του ο άνθρωπος ικανοποιεί τις βιοτικές ανάγκες του, αναγνωρίζεται κοινωνικά και καταξιώνεται. Γύρω από την εργασία του στρέφονται οι συζητήσεις, τα ενδιαφέροντα, οι επιδιώξεις, οι αρχές και οι αξίες του. Εντούτοις, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και τη ζωτική σημασία που έχει για τον άνθρωπο ο ελεύθερος χρόνος.

 

Κύριο Μέρος

 1η παράγραφος

 Απουσία ελεύθερου χρόνου για τους Έλληνες μαθητές:

 

1. Αυξημένες υποχρεώσεις στο σχολείο(αύξηση τόσο του ωραρίου όσο και των διδασκόμενων μαθημάτων)

         2.Προετοιμασία για την εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση ήδη από

      τις πρώτες σχολικές τάξεις(φροντιστήρια)

3.Πολλαπλές εξωσχολικές δραστηριότητες, ξένες γλώσσες, αθλήματα, ωδεία

 

2η παράγραφος

Πως αξιοποιούν οι νέοι τον ελεύθερο χρόνο τους(νόθα ψυχαγωγία)

1.Εκτονώνονται από την πίεση των καθημερινών προβλημάτων σε τυποποιημένους και βιομηχανοποιημένους τρόπους διασκέδασης.

Τηλεόραση, Καφετέριες-μπαράκια, Ηλεκτρονικάπαιχνίδια, Διαδίκτυο, Αθλητισμός

Παρέες

2.Προτιμούν να είναι θεατές παρά δημιουργοί και ενεργά μέλη ποικίλων  εκδηλώσεων

3.Τον σπαταλούν σε τρόπους νόθας ψυχαγωγίας (άσκοπα ξενύχτια,

χαρτοπαιξία, κτλ.) και παρακολούθηση θεαμάτων μαζικής υποκουλτούρας

(κακός κινηματογράφος, κίτρινος τύποςκτλ.).

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

 

Τρόποι Επίλυσης

 

 ΕΚΘΕΣΗ 2η

Πρόλογος

 

Παρά το γεγονός ότι η εντυπωσιακή τεχνολογική εξέλιξη είχε δημιουργήσει την εντύπωση πως ο ελεύθερος χρόνος του ανθρώπου θα αυξηθεί, μιας και πλήθος χρονοβόρων δραστηριοτήτων του παρελθόντος μπορούσαν πλέον να διεκπεραιωθούν ταχύτατα, η σύγχρονη πραγματικότητα διέψευσε τις προσδοκίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι, και κυρίως όσοι εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα, έρχονται αντιμέτωποι με εξαντλητικά ωράρια και ποικίλες υποχρεώσεις, που συρρικνώνουν τον ελεύθερο χρόνο τους.

 

 

 

 Κύριο Μέρος

 

1η παράγραφος

Παραδόξως, αντιμέτωποι με την έλλειψη ελεύθερου χρόνου είναι και οι περισσότεροι έφηβοι της χώρας, λόγω της αδυναμίας του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος να αντεπεξέλθει επαρκώς στο ρόλο του. Έτσι, μιας και η ποιότητα των παρεχόμενων μαθημάτων στα δημόσια σχολεία δεν επαρκεί για να διασφαλίσει στους μαθητές την απόκτηση πιστοποιήσεων στις ξένες γλώσσες και στους υπολογιστές, και εφόσον το δημόσιο σχολείο αδυνατεί να διασφαλίσει την επιτυχία των μαθητών στις εξετάσεις που το ίδιο διενεργεί, οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν φροντιστηριακά μαθήματα ξένων γλωσσών, υπολογιστών, αλλά και μαθημάτων της μέσης εκπαίδευσης. Μια παθογένεια που αφενός εκμηδενίζει τον ελεύθερο χρόνο των μαθητών και αφετέρου επιβαρύνει σημαντικά τον οικονομικό προϋπολογισμό των γονιών, εξωθώντας τους σε επιπλέον εργασιακές υποχρεώσεις προκειμένου να καλύψουν τα έξοδα των φροντιστηριακών μαθημάτων. 

 

2η παράγραφος 

Αξιοποίηση ελεύθερου χρόνου από τους νέους:

Παθητική θέαση των προγραμμάτων της τηλεόρασης.
• Χουλιγκανισμός αντί για άθληση.
• Εμμονή σε εκτονωτικές μορφές διασκέδασης και μόνο (π.χ. μπαρ, κλαμπ).
• Χαρτοπαιξία, αλκοόλ, ακόμη και μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. βία,
εγκληματικότητα, ναρκωτικά).
• Βιομηχανοποιημένοι τρόποι εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου.
• Υπερκατανάλωση υλικών αγαθών ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο, οπότε αυτός
εμπορευματοποιείται και υποβαθμίζεται.
• Σύναψη επιφανειακών – επιδερμικών σχέσεων με τους συνανθρώπους μας.
• Ανάγνωση ευτελών εντύπων.
• Πλήρης αδράνεια στον ελεύθερο χρόνο. Στο όνομα της ανάπαυσης αρκετοί φτάνουν στο
άλλο άκρο, την πλήρη παθητικοποίηση και απραξία, που μόνο δημιουργική δεν είναι.
• Απομάκρυνση από αληθινές μορφές τέχνης, επαφή μόνο με εμπορευματοποιημένες και
τυποποιημένες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, δηλαδή με μορφές μαζικής κουλτούρας.
Επίλογος

συμπέρασμα

Ψυχαγωγία

«Ο έξυπνος άνθρωπος πλήττει εκεί που οι περισσότεροι διασκεδάζουν»

Jacques Duclos

Β. Σχεδιάγραμμα

Ορισμός

 Ψυχαγωγία εννοούμε την αγωγή της ψυχής, δηλαδή, οτιδήποτε θέλγει, τέρπει, συγκινεί, διασκεδάζει την ψυχή του ανθρώπου.

Μορφές ψυχαγωγίας

Α. Καλή, δημιουργική ψυχαγωγία : είναι η ψυχαγωγία που γεμίζει την ψυχή του ανθρώπου με το αίσθημα της ικανοποίησης, καλύπτει την ανάγκη του για δημιουργία και συντελεί στη βελτίωση της προσωπικότητάς του.

Τρόποι δημιουργικής ψυχαγωγίας
Ενασχόληση με τον αθλητισμό ή με τη μουσική, μελέτη ποιοτικών βιβλίων, παρακολούθηση ποιοτικού θεάτρου, κινηματογράφου ή μουσικών παραστάσεων, εκδρομές, ταξίδια, επαφή με τη φύση, επισκέψεις σε πολιτιστικούς, ιστορικούς, αρχαιολογικούς χώρους, ενασχόληση με την τέχνη.

Β. Κακή, νόθη ψυχαγωγία ( διασκέδαση ) : είναι η προσπάθεια απόδρασης από την καθημερινότητα, η εκτόνωση που οδηγεί σε απορρύθμιση και κατασπατάληση του ελεύθερου χρόνου μας.

Τρόποι νόθης ψυχαγωγίας
Ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια, εκτόνωση σε γήπεδα, νυχτερινά κέντρα, παθητική παρακολούθηση προγραμμάτων χαμηλής ποιότητας από τα Μ.Μ.Ε. , κατάχρηση αλκοόλ.

Η αξία της ψυχαγωγίας για τον άνθρωπο

Αποτελεί μέσο χαλάρωσης, ευεξίας και εκτόνωσης από την καθημερινότητα.

Εξασφαλίζει σωματική και ψυχική υγεία.

Εμπνέει ηθικές αξίες και ιδανικά.

Προσφέρει γνώσεις και διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ανθρώπου.

Κοινωνικοποιεί, προωθεί την επικοινωνία.

Προωθεί τη συνεργασία, την ομαδικότητα, την ευγενή άμιλλα.

Καλλιεργεί το ταλέντο, τις κλίσεις και τις δεξιότητες του ανθρώπου, 

Καλλιεργεί το αισθητικό κριτήριο.

Καλλιεργεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητα του ανθρώπου.

Ελεύθερος Χρόνος

«Ars longa, vita brevis»

Ιπποκράτης, Πατέρας της Ιατρικής.

Ορισμός

 Ελεύθερος χρόνος ορίζεται ο χρόνος που διαθέτει ο άνθρωπος για τον εαυτό του, με σκοπό να τον αξιοποιήσει σύμφωνα με τις προσωπικές του επιλογές.

Γιατί δεν υπάρχει ελεύθερος χρόνος σήμερα ;

Λόγω του ανταγωνισμού και των υπερβολικών απαιτήσεων στον χώρο εργασίας, καθώς και των διαρκών αυξανόμενων αναγκών μας, που υποχρεώνουν τους εργαζομένους σε υπερωρίες και εξαντλητικά ωράρια με σκοπό να εδραιωθούν στη δουλειά τους και να αυξήσουν το εισόδημά τους.

Πολλές φορές ο ελεύθερος χρόνος του ανθρώπου αναλώνεται σε οικογενειακές και κοινωνικές υποχρεώσεις και όχι σύμφωνα με τις προσωπικές επιλογές του.

Στη σύγχρονη εποχή απαιτείται πολύτιμος χρόνος στις μετακινήσεις, κυρίως στις μεγαλουπόλεις, που περιορίζουν κατά πολύ τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου.

Ο ελεύθερος χρόνος των νέων είναι επίσης περιορισμένος έως ανύπαρκτος εξαιτίας του υπερεντατικού προγράμματος σπουδών, του βαθμοθηρικού εκπαιδευτικού συστήματος που εντείνει τον ανταγωνισμό, καθώς και της κοπιαστικής και εξαντλητικής προετοιμασίας τους για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και την επαγγελματική σταδιοδρομία.

Η αξία του ελεύθερου χρόνου

Συμβάλλει στην ψυχική υγεία και ισορροπία του ατόμου, καθώς τον βοηθά να ξεκουραστεί, να απαλλαχτεί από το άγχος της καθημερινότητας, να ανασυντάξει τις δυνάμεις του και να ανανεωθεί ψυχικά.

Αποτελεί έναυσμα για πνευματικές ενασχολήσεις και καλλιέργεια των δεξιοτήτων του ατόμου ( χόμπι ) με τις οποίες οξύνει το πνεύμα και την κρίση του και δεν οδηγείται σε πνευματική νωθρότητα.

Το άτομο κοινωνικοποιείται, έρχεται σε επαφή με τον κοινωνικό του περίγυρο, δημιουργεί φιλίες και συμμετέχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις, καταπολεμώντας έτσι την μοναξιά και την αποξένωση.

Το άτομο συμμετέχει στα κοινά και πολιτικοποιείται, αγωνίζεται για τα δικαιώματά του και έτσι συμβάλλει στη θωράκιση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Ολοκληρώνει την προσωπικότητα του ατόμου, καθώς το άτομο βρίσκει χρόνο για να κάνει την αυτοκριτική του, να καταλάβει τα λάθη του και να αυτοβελτιωθεί.

Μορφές αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου
Μελέτη βιβλίων, επαφή με την τέχνη, επικοινωνία με τους συνανθρώπους μας, επαφή με τη φύση, αθλητισμός, ταξίδια – εκδρομές, ερασιτεχνική απασχόληση με κάποιο χόμπι...

Μορφές μη δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου
Παθητική παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων χαμηλής ποιότητας, εκτόνωση σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, ηλεκτρονικά παιχνίδια, τυχερά παιχνίδια, εκτόνωση σε γήπεδα, πλήρης αδράνεια, ενασχόληση με επαγγελματικά θέματα...

Αίτια μη δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η τεχνοκρατική αντίληψη για τη ζωή που υποβαθμίζουν τις πνευματικές ενασχολήσεις του ανθρώπου και τον ωθούν αποκλειστικά σε υλιστικά πρότυπα.

Η αστικοποίηση που επιφέρει την έλλειψη ζωτικού χώρου για προσωπική έκφραση, την απουσία της γνήσιας επικοινωνίας και την αποξένωση.

Οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής με τις υπερβολικές απαιτήσεις τους και τους πολλαπλούς και συχνά αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους στους οποίους καλούνται οι άνθρωποι να ανταποκριθούν, δημιουργούν σοβαρά προβλήματα, όπως η ανεργία, η αναξιοκρατία και οι ψυχικές διαταραχές.

Η κρίση του θεσμού της οικογένειας, που χάνει σταδιακά το νόημά της, καθώς δεν υπάρχει ουσιαστικός χρόνος για να βρεθεί η οικογένεια όλη μαζί, να μοιραστεί κοινές εμπειρίες και να αξιοποιήσει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο.

Η προβολή αρνητικών προτύπων από τα Μ.Μ.Ε. όσον αφορά στην ψυχαγωγία, καθώς συνηθίζουν να προωθούν την ανούσια διασκέδαση και την εκτόνωση.

Η χρησιμοθηρική αντίληψη του σύγχρονου σχολείου που δεν καλλιεργεί τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα των μαθητών.

Προϋποθέσεις για τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

Το σχολείο :

Να μεριμνά για την πνευματική και αισθητική καλλιέργεια των νέων, να ενθαρρύνει την καλλιέργεια των δεξιοτήτων τους, να ενισχύει τα καλλιτεχνικά μαθήματα, καθώς και να προωθεί τη δημιουργία πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Τα Μ.Μ.Ε.:

Να προβάλλουν θετικά πρότυπα που και να φροντίζουν για τη βελτίωση των προγραμμάτων τους με εκπομπές διδακτικού και πνευματικού χαρακτήρα.

Η πολιτεία :

Να δημιουργεί κατάλληλους χώρους, όπως βιβλιοθήκες, πολιτιστικά και αθλητικά κέντρα κ.α. στα οποία οι άνθρωποι θα μπορούν να αξιοποιούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους και να ψυχαγωγούνται.

Το ίδιο το άτομο :

Να εντοπίζει τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του και να τα ασκεί στον ελεύθερο χρόνο του.

Να στρέφεται στον αθλητισμό, στις τέχνες, στη φύση και στο βιβλίο.

Να συμμετέχει σε πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις.

Να συνειδητοποιεί ότι οι ελεύθερες ώρες αποτελούν ώρες δημιουργίας και όχι αδράνειας.

  

Παραπληροφόρηση

«Ποτέ μην πιστεύεις τους καθρέφτες και τις εφημερίδες»

Tom Stoppard, 1937-, Τσεχοβρετανός σκηνοθέτης

Α. Λεξιλόγιο

ενημερώνω, ενημέρωση, ενημερωτικός, πληροφορώ, πληροφόρηση, πληροφορία, πληροφοριακός, ανακοινώνω, ανακοίνωση, επικοινωνώ, επικοινωνία, επικοινωνώ, επικοινωνιακός

παραπληροφορώ, παραπληροφόρηση, φερέφωνο (=πρόσωπο που μιλά και δρα σύμφωνα με επιθυμίες άλλου),

αποχαυνώνω (=εξασθενίζω την ικανότητα κάποιου να αντιλαμβάνεται και να αντιδρά, αποβλακώνω), χειραγωγώ, χειραγώγηση, πογηδετώ (=κατευθύνω, καθοδηγώ), ποδηγέτηση, υποδουλώνω, υποδούλωση, εξενδραποδίζω, εξανδραποδισμός, υποχείριο, λαϊκισμός, δημαγωγία 

εκθαμβωτική/ εκτυφλωτική εικόνα, καταιγισμός ειδήσεων και πληροφοριών, λεωφόροι της επικοινωνίας, πηγή πληροφοριών

Β. Σχεδιάγραμμα

Η παραπληροφόρηση παλαιότερα και σήμερα

Στο παρελθόν με δεδομένο την αμάθεια του κόσμου και τα αυταρχικά πολιτεύματα, η παραπληροφόρηση πραγματοποιούνταν με ασύδοτο  τρόπο, ώστε ο πολύς λαός να ελέγχεται απόλυτα και ουσιαστικά να ποδηγετείται.

Σήμερα με την άνοδο του πνευματικού επιπέδου και την επικράτηση δημοκρατικών κυρίως πολιτευμάτων, η παραπληροφόρηση έχει βέβαια περιοριστεί, αλλά εξακολουθεί να προωθείται και μάλιστα με πολύ πιο δυσδιάκριτους μηχανισμούς κι αδιαφανείς μεθόδους.

Μορφές παραπληροφόρησης

- Ανακριβείς πληροφορίες: Στο πλαίσιο της χειραγώγησης του κοινού και με προφανή στόχο τη δημιουργία εντυπώσεων είναι συχνή η μετάδοση πληροφοριών που δεν αποδίδουν επακριβώς την πραγματικότητα. Πρόκειται, δηλαδή, για ειδήσεις που, αν και αποδίδουν μέρος της αλήθειας, δεν είναι ωστόσο απολύτως ακριβείς.

Τα σημεία απόκλισής τους από την αλήθεια φανερώνουν συνήθως τις απώτερες επιδιώξεις της μετάδοσής τους, αφού μπορούν να υποδείξουν ποια εντύπωση θέλησαν να δημιουργήσουν ή ποια αντίδραση του κοινού θέλησαν να υποκινήσουν.

- Μονόπλευρα διογκωμένες πληροφορίες: Με απώτερο στόχο την στήριξη μιας πολιτικής παράταξης ή ενός οικονομικού παράγοντα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν την τάση να παρουσιάζουν μονόπλευρα τα γεγονότα και κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να προκύπτει το συμπέρασμα ή να δημιουργείται η εντύπωση που τους εξυπηρετεί. Εις βάρος της αντικειμενικότητας και της ενδελεχούς εξέτασης των γεγονότων, τα ΜΜΕ επιλέγουν και τονίζουν μόνο τις πτυχές εκείνες που συμβαδίζουν με το επιδιωκόμενο από αυτά αποτέλεσμα.

- Μετάδοση ψευδών πληροφοριών: Η τακτική αυτή, που είναι η πλέον δραστική μορφή παραπληροφόρησης, αποφεύγεται από τους περισσότερους δημοσιογραφικούς οργανισμούς, καθώς μια οποιαδήποτε τέτοια υπόνοια θα καταρράκωνε πλήρως την αξιοπιστία τους. Είναι, άλλωστε, εφικτή η χειραγώγηση του κοινού με έμμεσους τρόπους, χωρίς να απαιτείται μια τόσο απροκάλυπτη μέθοδος.

Στο διαδικτυακό χώρο υπάρχουν, ωστόσο, ιστοσελίδες ενημέρωσης που δεν πληρούν τα κριτήρια της δημοσιογραφικής αρτιότητας, όπου θα μπορούσαν να δημοσιευτούν ακόμη και ψευδείς πληροφορίες, σε μια απέλπιδα προσπάθεια προσέλκυσης αναγνωστικού κοινού.

- Απόκρυψη πληροφοριών: Συνήθης μορφή παραπληροφόρησης είναι και η απόκρυψη πληροφοριών, οι οποίες θα μπορούσαν να ζημιώσουν τα συμφέροντα της παράταξης ή του οικονομικού παράγοντα που εξυπηρετείται από τα μέσα ενημέρωσης. Στις περιπτώσεις αυτές η παρουσίαση των γεγονότων γίνεται με υπερτονισμό επουσιωδών πτυχών του θέματος, ώστε να καταστεί όσο το δυνατόν λιγότερο εμφανής η απουσία ολοκληρωμένης κάλυψης των γεγονότων.

- Εμφατική προβολή δευτερευόντων θεμάτων: Τα ΜΜΕ στην προσπάθειά τους να αποπροσανατολίσουν την κοινή γνώμη, ώστε να μην επικεντρωθεί σ’ ένα ουσιώδες ζήτημα ή πρόβλημα, καταφεύγουν στην εκτενή κάλυψη και διερεύνηση δευτερευόντων θεμάτων, τα οποία κρίνονται ως λιγότερο επιζήμια για τα συμφέροντα που θέλουν να εξυπηρετήσουν.

Γενικότερα, μορφές παραπληροφόρησης μπορούν  να χαρακτηριστούν οι βαρύγδουποι τίτλοι, η γοητεία της εικόνας και του ήχου, τα εντυπωσιακά πλαίσια, η σύγχυση είδησης και σχολίου, η προπαγάνδα, ο συγκαλυμμένος λαϊκισμός μέσα από κινδυνολογία, η ψιθυρολογία, η λεξιμαγεία, η συνθηματολογία, κ.λπ.

Ορισμός

Είναι η νοθευμένη, μη αληθινή πληροφόρηση του πολίτη, σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Δεν πρόκειται για μια απλή αυθόρμητη ενέργεια επικοινωνίας μεταξύ πομπού και δέκτη, αλλά για μια ειδικά σχεδιασμένη μετάδοση μηνύμα­τος, με σκοπό την παραποίηση της αλήθειας και την παραπλάνηση της κοινής γνώμης.

Αίτια παραπληροφόρησης (από Πομπούς).

      Εξυπηρέτηση κομματικών συμφερόντων – φιλοδοξίες πολιτικών και έλλειψη ανάλογου ήθους από μέρους τους – στυγνός επαγγελματισμός χωρίς συναί­σθηση του λειτουργήματος που επιτελούν.

      Πολιτικός φανατισμός – κομματικός ρατσισμός – κοινωνικές προκαταλή­ψεις.

      Σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, αλλά και σε κατ` όνο­μα δημοκρατίες, η ίδια η εξουσία επιδιώκει ν` αποστρέψει το ενδιαφέρον του κοινού απ` τα βασικά πολιτικοκοινωνικά θέματα σε άλλες κατευθύνσεις, ώστε να μην αφυπνίζεται ο λαός. Έτσι, πραγματοποιείται απόκρυψη στοιχεί­ων και παραπληροφόρηση.

      Εμπορευματοποίηση των ΜΜΕ – αναγωγή τους σε κερδοσκοπικές επιχειρή­σεις με προτεραιότητα το υλικό κέρδος και όχι την ποιότητα της πληροφό­ρησης.

      Ανώτεροι λόγοι ή λόγοι εθνικού-δημόσιου συμφέροντος «δικαιολογούν» την παραπληροφόρηση, προκειμένου ν` αποφευχθούν άλ­λες, περισσότερο αρνητικές συνέπειες (π.χ. πρόκληση πανικού).

      Κρίση αξιών – εποχή ηθικής ρευστότητας – έλλειψη ηθικών αναστολών.

      Έλλειψη παιδείας, εσωτερικό κενό, ανασφάλειες, συμπλέγματα, εγωκεντρι­κές τάσεις, επικράτηση ατομικιστικού πνεύματος-κρίση σχέσεων-αστικο­ποιημένες κοινωνίες – έλλειψη σεβασμού στο συνάνθρωπο.

Αίτια παραπληροφόρησης (από Δέκτες).

      Επικράτηση στείρας τεχνοκρατικής αντίληψης, θεοποίηση της τεχνολογίας. Στα πλαίσια της ηθικοπνευματικής κρίσης που επέρχεται, παρατηρείται έλ­λειψη ενδιαφέροντος για πολύπλευρη ενημέρωση. Μην έχοντας συγκροτη­μένη άποψη για τα τεκταινόμενα ο πολίτης, είναι πολύ ευκολότερο να πα­ραπληροφορηθεί.

      Στροφή στο χρήμα και την υπερκατανάλωση-αδιαφορία για τις πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις.

      Συνθετότητα – πολυπλοκότητα σημερινών κοινωνιών. Πολλοί και αλληλοσυ­γκρουόμενοι οι ρόλοι που επιτελεί ο σύγχρονος άνθρωπος, πολλαπλά τα μηνύματα που χρειάζεται ν` αφομοιωθούν, γρήγοροι οι ρυθμοί εκτύλιξης των γεγονότων – ραγδαίες οι αλλαγές, υπεραυξημένες οι ανάγκες και οι απαιτήσεις. Επομένως, δεν υπάρχει ούτε ελεύθερος χρόνος αλλά ούτε διά­θεση, στις περισσότερες περιπτώσεις, για ενασχόληση του μέσου πολίτη με τα κοινά. Είναι σαφώς ευκολότερο να διαστρεβλωθεί γι` αυτόν η αλήθεια.

      Απουσία μελέτης – παράδοση του ατόμου στην εντυπωσιακή και «εύπεπτη πληροφόρηση» που δεν απαιτεί πνευματική κόπωση, βαθύ προβληματισμό και αναζήτηση της αλήθειας.

      Στο πλαίσιο του σημερινού βιομηχανοποιημένου τρόπου ζωής, ο άνθρωπος μετατρέπεται σε γρανάζι, της μηχανής, εγκλωβίζεται στην ειδίκευση, συρρι­κνώνοντας τα υπόλοιπα ενδιαφέροντα του και η παραπληροφόρηση είναι συχνό επακόλουθο αυτής του της μονομέρειας.

      Ιδεολογική σύγχυση της εποχής μας – κενό ιδεολογίας και απουσία νέων φι­λοσοφικών συστημάτων, νέων κοινωνικοπολιτικών τάσεων κ.λπ. Όλα αυτά απευαισθητοποιούν το σύγχρονο πολίτη και γίνεται πιο επιρρεπής στην πα­ραπληροφόρηση, γιατί δεν έχει το απαιτούμενο ιδεολογικό υπόβαθρο.

      Ζωτικά προβλήματα που εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα, όπως η ανεργία, οι αδικίες, οι ανισότητες σε συνδυασμό με την επιτηδειότητα ορισμένων πολιτικών ηγετών, οι οποίοι διαπνεόμενοι από ψηφοθηρικό πνεύμα τροφοδοτούν τους πολίτες-θύματα αυτών των καταστάσεων με φρούδες ελπίδες ικανοποίησης των αιτημάτων τους, παρασύρουν πολλούς στην παραπληροφόρηση.

      Χρησιμοποιούνται συνήθως έντεχνοι – ύπουλοι μηχανισμοί (π.χ. ωραιοποίηση. πλύση εγκεφάλου κ.λπ.) οπότε είναι πιο εύκολο να παρασυρθεί ο κό­σμος.

Συνέπειες παραπληροφόρησης.

ü  Οι παραπληροφορημένοι πολίτες βλέπουν τα πράγματα μονοδιάστατα και γίνονται θύματα φανατισμού, χειραγώγησης και αποπροσανατολισμού. Στερούνται λοιπόν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν στα πράγματα και να διαμορφώσουν μια οργανωμένη αντίληψη για τον κόσμο.

ü  Περιορίζεται, η κριτική σκέψη και δεν είναι σε θέση να αμφι­βάλλουν γόνιμα ή ν’ αμφισβητούν.

ü  Οι πολίτες αυτοί ουσιαστικά δεν είναι σε θέση να ασκήσουν αποτελεσμα­τικό έλεγχο στους ηγέτες άρα και να συνειδητοποιήσουν τις όποιες ατα­σθαλίες ή παραβιάσεις αυτών.

ü  Την ίδια στιγμή, όταν η παραπληροφόρηση προέρχεται από φορείς της αντιπολίτευσης, τότε οι παραπληροφορημένοι πολίτες δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν το έργο των κυβερνώντων όσο σπουδαίο κι αν είναι και συχνά τους παρεμποδίζουν ως προς την ολοκλή­ρωση του.

ü  Στα δημοκρατικά πολιτεύματα οι πολίτες πρέπει να είναι έγκυρα και έγκαιρα πληροφορημένοι, ώστε να διεκδικούν τα δικαιώματα τους εφόσον τα γνωρίζουν, να υλοποιούν τις υποχρεώσεις τους και να συμμετέχουν αποτελεσματικά στα κοινά. Αντίθετα πολίτες παραπληροφορημένοι είναι πολίτες-θύματα του λαϊκισμού και της δημαγωγίας, πολί­τες χωρίς ουσιαστική πολιτική γνώση, που μπορεί να γίνουν άθυρμα στα χέρια επιτήδειων πολιτικών που προωθούν τον τυφλό κομματισμό σε βά­ρος τους.

ü  Ακόμη και στη βία ή το έγκλημα μπορεί να καταλήξουν πολίτες λόγω της παραπληροφόρησης, γιατί καθώς δεν έχουν σαφή αντίληψη των πραγμάτων, καταλήγουν συχνά σε ακρότητες. Μπορεί να υποδουλωθούν ακόμη και σε ρατσιστικές αντιλήψεις, να γίνουν θύματα του ρατσισμού και της όποιας προπαγάνδας, να οδηγηθούν σε συγκρούσεις ακόμη και σε πολέμους, εφό­σον δε γνωρίζουν την αλήθεια και παρασύρονται.

ü  Όταν σε μια κοινωνία ευδοκιμεί η παραπληροφόρη­ση, η κοινή γνώμη αποπροσανατολίζεται, η δημοκρατία ναρκοθετείται και περιορίζονται ο σεβασμός προς το συνάνθρωπο και η πνευματική ελευθερία των πολιτών.

Τρόποι αντιμετώπισης.

ΜΜΕ:

 Σκοπός τους πρέπει να είναι η απρόσκοπτη ενημέρωση, ο σεβασμός στον πολίτη, η αντικειμενική πληροφόρηση, χωρίς τάσεις υπερδιόγκωσης και εντυπωσιασμού. Όταν οι λειτουργοί των ΜΜΕ προβούν σε αυτοανάλυση, τό­τε θα υλοποιηθεί ο στόχος τους και έτσι δε θα αποτελούν πια την ίδια ιδεο­λογία, αλλά θα είναι ατραποί ιδεολογίας, βήμα πραγματικής ελευθεροτυ­πίας, άρα δε θα παραπληροφορούν. Χρειάζεται επίσης διάκριση είδησης -σχολίου, απαλλαγή από προκαταλήψεις και φανατισμό, ήθος κι υπευθυνότη­τα απ’ τους δημοσιογράφους και τήρηση από μέρους τους του κώδικα επαγ­γελματικής δεοντολογίας.

Οικογένεια:

 Μετάγγιση αρχών και αξιών τέτοιων, ώστε οι νέοι να διαμορ­φώσουν έναν υγιή χαρακτήρα, που θα αποτρέπει στο μέλλον κάθε φαινόμε­νο παραπληροφόρησης.

 Έλεγχος από τους γονείς των μηνυμάτων που δέχεται το παιδί και ουσια­στική συζήτηση, για την αποκωδικοποίηση και επεξεργασία τους.

 Γενικότε­ρα, αντιμετώπιση της κρίσης του οικογενειακού θεσμού μέσα από τη γόνιμη επικοινωνία.

Σχολείο:

 Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα χρειάζεται αναδιάρθρωση με προσανατολισμό ανθρωποκεντρικό. Τη στείρα αποστήθιση και συσσώρευση γνώσεων πρέπει να διαδεχθεί η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, ώστε από μικρή ηλικία ο νέος να εθίζεται στον προβληματισμό, ο οποίος συμβάλλει στην άμβλυνση της παραπληροφόρησης. Η σχολική κοινότητα οφείλει να καλλιεργεί την κοινωνική συνείδηση έναντι του ανταγωνισμού, που κατισχύει στις μέρες μας, με αφετηρία το γόνιμο διάλογο διδασκόντων-διδασκομένων.

Πολίτευμα – Κράτος:

 Μόνο σ’ ένα δημοκρατικό πολίτευμα μπορεί να υπάρ­ξουν ευσυνείδητοι πολίτες-επαγγελματίες. που θα διαπνέονται από υψηλές αρχές και θα βιώνουν το δημοκρατικό τρόπο ζωής.

 Η πολιτεία ακολουθώ­ντας τον κώδικα επαγγελματικής δεοντολογίας και αποτελώντας υπερκομ­ματικό όργανο ελέγχου, είναι σε θέση να ελαχιστοποιήσει τα κρούσματα παραπληροφόρησης από τα ΜΜΕ.

 Επίσης, αναγκαία είναι η αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου του λαού, ώστε κάθε πολίτης να μπορεί να προσεγ­γίσει πνευματικά αγαθά με τα οποία θα αντισταθεί σε κάθε μηχανισμό πα­ραπληροφόρησης.

 Οι πολιτικοί, τέλος, οφείλουν να λειτουργούν ως αντιπρό­σωποι του λαού και όχι ως φερέφωνα κομματικών σχηματισμών πρέπει να ασκούν το λειτούργημα τους με γνώμονα το κοινό καλό, γεγονός που ση­μαίνει περισσότερη αλήθεια και λιγότερο ψεύδος.

Πνευματική ηγεσία:

 Οφείλουν να στηλιτεύουν φαινόμενα παραπληροφόρησης και να μην αποστασιοποιούνται. Κυρίως δεν πρέπει να εξυπηρετούν συμφέρο­ντα, είτε πρόκειται για επιστήμονες (διαφημιστές, ιστορικοί, κοινωνιολόγοι) είτε για καλλιτέχνες.

 Στόχος τους είναι να παρουσιάζουν το «βασιλιά γυ­μνό», χωρίς τάσεις ωραιοποίησης.